Woensdag 26 augustus 2009, Concertgebouw Amsterdam
Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Mariss Jansons
Magdalena Kozená, mezzo-sopraan
Sibelius: Symfonie nr. 1
Duparc: L'invitation au voyage
Duparc: Extase
Duparc: Le manoir de Rosemonde
Duparc: Chanson triste
Duparc: Phidylé
Ravel: Daphinis et Chloé - Suite nr. 2
Na het stevig-wellluidende Duits-Russische programma van afgelopen zaterdag vanavond de fijnzinnige Fins-Franse tegenhanger. Jazeker, ook dit concert was weer een geweldige onderstreping van het feit dat er tien minuten fietsen van mijn huis (ik hoef slechts de hoek om en dan gewoon rechtdoor) een gebouw staat met een huisorkest erin dat een verwende muzikale gehoorfreak haast iedere keer opnieuw uitdaagt om nieuwe superlatieven te bedenken. En was in de tijd van Haitink en daarna ook met Chailly de chef op de bok de regel, nu is dat met Jansons een uitzondering en staat het orkest (uit zichzelf al een toporkest) met deze topdirigent 'am Pult' bij voorbaat op scherp. Wanneer het orkest zich daarbij volledig vertrouwt voelt met de uit te voeren muziek, dan is 1 plus 1 per definitie minstens 3, zoals afgelopen zaterdag in Sjostakovitsj, en deze avond in Ravel. Die Tweede suite uit Daphinis et Chloé vind ik een raar geval. Bij een complete uitvoering van de Daphnis et Chloé zit je eigenlijk ruim een half uur te wachten op het moment waarop juist deze suite begint: het Lever du jour is zo ongelooflijk prachtig dat mij eens bij een volledige uitvoering onder Haitink op dat climaxmoment spontaan de tranen in de ogen sprongen. De KCO-opname van Chailly is juist in dat Lever du jour ongeëvenaard mooi (de fluiten!). Maar: met deze Tweede suite op het programma val je als luisteraar meteen, maar dan ook direct in dit sublieme moment. Tja, daar is in de muziek niet voor niks de langzame inleiding of de opmaat voor uitgevonden. Seks die meteen met een orgasme begint is ook niet alles... In deze Tweede suite wordt dus het zwaartepunt verlegd naar die fluitsolo en naar de extatische finale. Tja, daarin waren Emily Beynon, de rest van het KCO en Jansons in hun element. In het programma na de pauze klonken daarvoor vijf liederen van Duparc, die ik alleen in hun oorspronkelijke versie met piano ken. Met orkest zijn deze liederen nog fraaier, zeker wanneer ze gezongen worden door Kozená, die twee jaar geleden onder Haitink bij mij diepe indruk maakte als Mélisande en een half jaar geleden samen met Rattle in liederen van Berg de Rotterdamse Doelen de adem ontnam. Ik zat vanavond op het zijbalkon, en daar vond ik de verhouding tussen haar stem en het orkest niet helemaal ideaal. Het orkest was net iets te overheersend. Ondanks dat: wat een prachtmuziek en wat een subtiliteiten in klank; Phidylé bracht me even los van het hier en nu. De toegift kon en kan ik niet thuisbrengen. Ik heb een cd van alle Duparc-liederen gezongen door José van Dam, maar daarop geen lied dat ik met die toegift kan associëren. Of was het toch 'Le galop'? Voor de pauze de Eerste van Sibelius. Daarover heb ik me zowel tijdens als na de uitvoering voortdurend zitten afvragen wat er toch mee aan de hand was. Het KCO is geknipt voor deze geweldige muziek, maar speelt het simpelweg te weinig. Jansons hanteerde relatief langzame tempi en dan komt het bij deze subtiele en eigenaardige muziek aan op volledige beheersing. En hoe fraai het orkest ook klonk, en hoeveel geweldige nieuwe details ik hoorde, ik vond het orkest ontzettend onzeker klinken; alsof het ieder moment uit de bocht kon vliegen. Enkele hout- en koperblazers en ook de paukenist zaten er allemaal wel ergens net een tikkie naast, en dat leek me uitsluitend te wijten aan de onbekendheid met dit stuk. In Preludium staat gewoonlijk de uitvoeringshistorie van gespeelde stukken, maar die informatie ontbrak nu in de Robeco-kraak-papieren. Volgens mij is het lang geleden dat het KCO deze Eerste Sibelius op de lessenaars had staan; ik heb het ze nog nooit eerder horen spelen. Tja, Sibelius is net als Bruckner en Mahler: die moet je op/in je genen hebben zitten. En dat heeft het KCO helaas (nog) niet. Jansons is de eerste KCO-chefdirigent sinds tijden die Sibelius bij zijn orkest dirigeert, maar de Finse meester is echt dé blinde vlek van het KCO. Goed, een lang verhaal, maar het concert van deze avond bezorgde me nogal wat hoofdbrekens. Het was allemaal ontzettend mooi, ik zou haast zeggen: subliem. Maar volledig perfect vond ik het als verwende gehoorfreak niet. Wel memorabel, vandaar deze log. (De afbeelding hieronder is een ets van Marcel Vertes uit 1951: Daphnis et Chloe.)
15 opmerkingen:
Is het wel persé nodig dat je als orkest de muziek in je genen moet hebben?
Luister eens naar de RphO live opname van deze symfonie van Sibelius uit 2003 olv Valery Gergiev (box 20 jaar Gergiev in Nederland)!
Dat was destijds ook weer zo´n concert dat ik dacht: met een inspirerende werelddirigent in topvorm kan ook het RphO het beste orkest van de wereld zijn!
De toegift was geen lied van Duparc, (vandaar dat je hem niet kon thuisbrengen), maar van Debussy: "Ballade des Femmes de Paris", althans volgens Kees Arntzen in zijn recensie van dit concert in Trouw van 28 augustus. Met hem en met jou ben ik het volledig eens over Duparc en Ravel: in een woord schitterend! Ik zat achteraan in de zaal (rij 29)en daar mengden stem en orkest heel mooi. Wat een verschil met Daniele de Niese tijdens het Prinsengrachtconcert met haar wapperende vibrato: Kozena zingt volstrekt natuurlijk en is daarom één van mijn favoriete zangeressen. Over Sibelius 1 voor de pauze: die kreeg ook een geweldige uitvoering. Al heeft het KCO Sibelius volgens jou niet in het bloed zitten, bij Jansons is dat in ieder geval wèl zo. Zijn twee opnamen (met Oslo en met München) draai ik regelmatig, en veel daarvan herkende ik deze avond: grote contrasten, lyriek en felheid, een grote spanningsboog die van dit "onsamenhangende en onvoldragen werk" (Kees Arntzen)één geheel maakte. Er zaten wat mij betreft genoeg kippenvelmomenten in. Ik herinner nog even aan de prachtige opname van Jansons en het KCO van Sibelius 2 op het eigen label van een paar jaar geleden: hoezo blinde vlek van het KCO?
Over die blinde vlek: toch is het zo dat het KCO iets te weinig Sibelius in de aderen heeft, waar dat aan ligt weet ik niet, maar ik vermoed dat dit komt omdat men vooral de bekende stukken speelt, de 1e en 2e, maar voor het echte werk van deze grootmeester moet je toch bij de latere werken zijn (denk ook vooral aan Tapiola!). Een orkest kan pas echt zijn ''ballen'' in Sibelius laten ''zien'' in de symfonieen nr's 4, 6 en 7, en juist die hoor je te weinig, symfonieen die tot de hoogtepunten behoren van de 20e eeuw symfonische literatuur. Ik ben niet heel bekend met de manier waarop het KCO Sibelius speelt, maar afgaande op de KCO klank zou die manier iets te verfijnd kunnen zijn. De grote Sibelius uitvoeringen hebben vaak iets aards, iets grofkorreligs; daarbij is het geheim van Sibelius de grote lijn, en dat is waar menig orkest geen vat op kan krijgen. Aan de oppervlak lijkt er een gebrek aan structuur, maar onder de oppervlakte zit een groot organisch geheel, en dat vereist echt een diepe kennis van de stijl van deze meester, en dat maakt hem zo uniek (en nog steeds ondergewaardeerd). Wat dat beteft is een vergelijking met Delius niet zo vreemd, je hoeft er maar even geen feeling voor te hebben of er wordt een pastoraal schilderijtje van gemaakt, maar wordt het uitgevoerd zoals het moet, ofwel als een metafysisch organische geheel, dan pas hoor je de uniekheid ervan (iets wat een dirigent als Beecham hoorbaar wist te maken en waar deze het geheim van kende).
Ik heb de onbedwingbare neiging om hier te vertellen wat ik komend concertseizoen weer allemaal ga zien en horen. Het is echt weer walgelijk! (haha..)
* het Gergiev Festival 4x
* RphO (Yannick) 10x
* KCO 8X (Mahler 2 3 4, Bruckner 5, Haitink, Gardiner, Mattheus)
* DNO 12x (ik heb voor 15 euro stiekem een kaartje voor Salome gekocht, ik ga denk ik voor Konwitchsny weer heel hard boe roepen - als Edwin Rutten tenminste niet bij mij op de rij zit, want anders wordt het een opstootje!)
* Who´s afraid of Boulez? (4x de Doelen)
* Barok Internationaal (4x de Doelen)
* Overig: Mariinsky Theatre Orch/Gergiev, Mahler 3 Nedpho, Die Schöpfung > Sir John Eliot Gardiner met het onvolprezen Monteverdi Koor.
Voor dit koor maak ik ook de enige uitstap buiten de grenzen naar Londen voor Beethoven 9, LSO.
(Gemiddelde prijs per concert/opera 30 euro)
Sublieme keuze, Leen!
Sibelius was niet goed genoeg voor het KCO. Ravel werd prachtig gespeeld al had ik, net als JAB, het gevoel direct in de climax te vallen. De duparc-liederen waren fantastisch, zo kleurrijk gespeeld maar vooral zo onwaarschijnlijk mooi gezongen. Wat een fabelachtige techniek en een prachtig palet aan kleuren en expressie heeft die vrouw in haar stem!
Terug naar sibelius: werkelijk elk deel was ongelijk. Dat leidt af van de muziek en ik vond eerlijk gezegd de uitvoering sowieso niet erg meeslepend. Zelfs op de laatste noot plukte concertmeester Eschkenazy, geheel in lijn met de uitvoering, aanzienlijk eerder aan zijn snaren dan de overige eerste violen.
En Leen: tikje verslaafd? :)
Oh, laat ik mijn eerste zin even herformuleren voordat ik de indruk wek dat de composities van die goeie ouwe Sibelius kwalitatief onvoldoende zijn om door het KCO gespeeld te worden (quod non). Ik bedoelde uiteraard dat de kwaliteit van de uitvoering, gezien de maatstaven van het KCO, ondermaats was..
gelukkig maar Nvt dat je dat vindt, want Sibelius is nu eenmaal een van de grootse symfonici van de 20e eeuw, in veel gevallen als iemand dat niet vindt, heeft dat met een beperkte kennis van het werk te maken.
En wat vonden ''we'' van Zomergasten met Jaap van Zweden??
Ik heb voor het eerst van het begin tot end geboeid gekeken, en mijn waardering voor van Zweden is enorm toegenomen, ik had echt een wat andere indruk van hem.
Ondanks dat ik vaak een beetje moet gniffelen als mensen volledig subjectieve waarheden als "is nu eenmaal zo" poneren, moet ik bekennen het deze keer hartgrondig met je eens te zijn :)
Zomergasten was een heerlijke en boeiende avond. Van begin tot bijna eind dan. Toen het over non-dualiteit of het opheffen ervan (foutje van mw van der Linden??) ging, haakte ik af. Tot Bernstein me bijkans de flatscreen inzoog en me na het korte fragment naar adem happend achterliet.
Zomergasten heb ik gemist (Gergiev Festival en restaurantweek). Ik zal zaterdag naar de herhaling kijken! Ik ben nieuwsgierig geworden. Voor Jaap van Zweden heb ik al enige tijd enorme waardering!
Ik lijd waarschijnlijk aan "Musicophilia" (ongeneeslijk)!
Wellicht dat ik zo een wandelingetje naar het concertgebouw maak om JvZ dan ook maar eens live in actie te zien ( t zou voor mij de prmieur zijn). Achtste en negende symfonie van Beethoven. Dat zijn in ieder geval veel noten voor mijn geld!
tja..over die non dualiteit, dat zijn dingen die je niet ''even'' uitlegt, maar voor van Zweden betekent het het opheffen van de tegenstellingen, ik denk dat veel mensen die momenten wel herkennen, ik zeer zeker, dat het onderscheid tussen luisteraar en uitvoerder wegvalt, alles een geheel lijkt te worden. Bijzonder dat van Zweden sprak (en een fragment liet zien) over Krishnamurti, ik heb namelijk ook veel waardering voor zijn opvattingen, Krishnamurti wilde geen goeroe wilde zijn (ook al werd uit wel zo gezien toen hij naar Europa werd gehaald, maar hij heeft compleet gebroken met enige vorm van verering, wat volgens mij van moed getuigt). Krishnamurti stond voor een complete vrijheid in denken en dat kan alleen als je je niet bindt aan welke goeroe of religie of stroming dan ook.
Maar goed, van Zweden had meer mooie fragmenten over leraarschap en opvoeding;-))). De documentaire van Sacks heb ik opgenomen, en die moet ik nog zien.
Ik had nog nooit van Krishnamurti gehoord, zal wel een generatieding zijn. Maar ik zal me er eens in verdiepen, al rinkelen al mijn skeptische belletjes als ik "complete vrijheid van denken" lees. Dat kan natuurlijk niet. De documentaire van Sacks is een aanrader, ik heb het boek gelezen. Dat graaft iets dieper, maar gezien de materie is het met de beelden en vooral de muziek erbij wel zo leuk!
Concertgebouw zat trouwens tot de nok toe vol, dus ben teruggewandeld en luister nu de live radio-uitzending. Heerlijk bevlogen uitvoering van Beethovens achtste als voorgerecht!
Skepsis is geen verkeerde eigenschap, maar alles onderzoeken, en voortdurend vragen stellen is nog beter (zoals Krishnamurti voortdurend deed).
Maar kijk maar eens op Wikipedia naar hoe zijn lange leven is geweest en wat ie zoal te vertellen had. Hij was meer filosoof dan een of ander zweverig type uit het Oosten. Zijn naam klinkt natuurlijk wel een beetje zweverig, maar goed, what's in a name...en sommige zaken komen op je pad, en dat staat los van welke generatie je ook bent (ik ben jaargang 1961).
Een reactie posten